Auteur: peterhoffman

Een heuse rel rond Couperus, wie had dat anno nu nog verwacht? Aanleiding is het initiatief van neerlandica Michelle van Dijk om Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan… te hertalen, om zo Couperus’ beroemde roman weer toegankelijk te maken voor jonge lezers. 

We hebben er precies dertig jaar op moeten wachten, maar in de tweede week van november is het eindelijk zover: dan ligt er een nieuwe biografie van Louis Couperus in de boekwinkel.

Met Een mooie jonge vrouw gaf Tommy Wieringa zijn boekenweekgeschenk een titel die de lading niet dekt, maar wel goed gekozen is. De lezer staat op het verkeerde been, net als de vertwijfelde oude man die eigenlijk de titelrol speelt in deze soap, pardon: dit pakkende midlife-drama.

Zegt het gemiddeld aantal toegekende sterren iets zinnigs over de literaire oogst van 2013? Op Recensieweb deelden de recensenten meestal drie sterren uit aan de boeken die zij lazen. Zou je hieruit kunnen concluderen dat de middelmaat regeert? Is schraalhans de literaire keukenmeester als maar negen boeken de hoogste lof, namelijk vijf sterren, kregen toegezwaaid? Of is dat juist wat aan de hoge kant, indachtig de waarheid dat goede literatuur per definitie zeldzaam is?

In Het eind van het lied, de debuutroman van Mann- en Musilvertaler Hans Hom (1942), staan twee echtelieden centraal die elkaar jarenlang in een beklemmende wurggreep houden: ze vechten elkaar de tent uit, maar laten elkaar niet los. Alle ingrediënten voor een wrang pas de deux zijn aanwezig, maar de verteller treedt te uitdrukkelijk op de voorgrond.

In september van het jaar 1913 verscheen Couperus’ mythologische roman Herakles. De vijftigjarige auteur beschouwde dit werk zelf als een van de hoogtepunten van zijn oeuvre, maar zijn lezers haalden hun neus op voor de avonturen van de tragische halfgod; het boek werd amper verkocht. Of de kritiek daar debet aan was, valt moeilijk te zeggen. De meningen waren, zoals zo vaak, verdeeld.

De omvang vanHet Palingoproer is met zo’n 200 pagina’s bescheiden te noemen, zeker voor een historische roman. Dat geldt niet voor de ambities van auteur Martin Schouten: in het korte bestek dat hij zichzelf heeft gegund, wil hij bovenal recht doen aan de historische werkelijkheid van het Amsterdamse fin de siècle. Dit gaat vooral ten koste van zijn personages, die maar niet tot leven willen komen.

Het boekenweekgeschenk 2013 begint en eindigt met het raadsel van de confiscatie van Van Kootens verrekijker. Een erfstuk, dat zijn vader tijdens de oorlog zou hebben gevorderd – onrechtmatig? Tussendoor gist hij naar de toedracht, voert hij warme betogen voor het fysieke boek en het handschrift (en het dubbelspel!), haalt hij mooie herinneringen op aan zijn jeugd en zijn ouders, en is hij vooral geestig en onderhoudend. Zijn kwaliteiten als typetjesacteur (de kunst van de herhaling, overdrijving) en als chroniqueur van het eigen en andermans leven (het oog voor detail, eigenheid) betalen zich uit, maar zijn eerste stappen op het gebied van echte fictie zijn wat eigenaardig.

Wat in het buitenland heel normaal is, blijkt in Nederland weer eens onmogelijk: het geboorte- of voormalige woonhuis van een beroemde schrijver inrichten als museum of literair-cultureel centrum, als tastbaar monument ter versterking van ons culturele geheugen. De Stichting Couperushuis Surinamestraat, die in 2008 op initiatief van econoom Arnold Heertje was opgericht om het voormalige woonhuis van Louis Couperus in Den Haag voor het publiek te behouden, wordt opgeheven. Van meet af aan was duidelijk dat men niet hoefde te rekenen op geldelijke steun van het Haagse gemeentebestuur of het rijk. Nadat de stichting aanvankelijk wel enkele commerciële en particuliere investeerders wist te interesseren voor haar plannen, gooide de kredietcrisis alsnog roet in het eten.

Natuurbeschrijvingen zijn uit. Nou ja, schrijvers willen heus nog wel eens, als het zo uitkomt, een enkele bladzijde opsmukken met wat struweel hier of een boompje daar, maar alinea’s vol met zonnegoud dat langs de loveren vloeit, met melodieën van ruisende regenzang, met maandauw overdropen bloemen – nee, die kom je niet veel meer tegen. Het is showing wat de klok slaat; telling staat in het historische verdomhoekje. Men wil er niet meer aan; het duurt allemaal te lang, het houdt de handeling én de lezer op. En: voegt het nou echt iets wezenlijks toe aan het verhaal?

Lef kun je Sophie Zijlstra niet ontzeggen. Het is altijd een hachelijke onderneming om beroemde mensen als personage in een roman te laten figureren, en al helemaal als het om een literair auteur gaat. Critici en ervaren lezers zullen er immers als de kippen bij zijn om het resultaat tegen de meetlat der historische geloofwaardigheid te leggen. Ook ligt de vergelijking met het literaire werk van de geportretteerde nogal voor de hand.

Op maandag 30 juni 2008 overleed Frédéric Bastet in zijn woonplaats Oegstgeest. Hij werd bekend door zijn Wandelingen door de antieke wereld, een vijfdelige reeks met kunsthistorische beschouwingen, maar bovenal door de biografie die hij schreef over Louis Couperus. In 2005 werd hem de P.C. Hooftprijs toegekend voor zijn essayistisch oeuvre. Ook was hij de zeer betrokken erevoorzitter van het Louis Couperus Genootschap.

De Victoriaanse tijd staat nog steeds bekend als de meest preutse uit de geschiedenis; een periode – zo wil het cliché – waarin zelfs stoelpoten werden gedecoreerd met een lapje stof om maar elke frivole gedachte uit te bannen.

Alex Verburg (Den Haag, 1953) verwierf in de jaren tachtig bekendheid als interviewer van nationale en internationale beroemdheden. In 2001 beschreef hij als biograaf Het voorlopige leven van Liesbeth List. Verleden jaar debuteerde Verburg als romanschrijver met Het huis van mijn vader, een melancholieke evocatie van een gezinsleven in de jaren vijftig en zestig en een subtiel portret van een opgroeiende jongen die een bijzondere relatie krijgt met zijn leraar.

Wanneer we een historische roman lezen, hebben we een geschiedkundige kennisvoorsprong op de personages. Zo heeft een Romeins staatsburger rond 100 na Christus misschien wel van het christendom gehoord, maar hij kan nog niet weten welke prominente rol deze ‘sekte’ in de wereldgeschiedenis zal gaan spelen. In De komedianten werkt Couperus dit gegeven op geheel eigen wijze uit.

Er is in kranten, tijdschriften en vakbladen inmiddels al even vaak gejuicht over de hier te lande eindelijk ontluikende biografietraditie als er in het verleden is getreurd om het Neerlands gebrek aan goede levensbeschrijvingen. De jubelkreten die het feit begroeten dat het leven van de belangrijkste kopstukken uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis nu eindelijk fatsoenlijk geboekstaafd is of wordt, duiden op een biografische dorst die nu ook sinds ongeveer een decennium structureel gelest wordt.

De literatuurhistorici zijn het erover eens: er zijn maar twee Nederlandse schrijvers die met enig recht mee zouden kunnen paraderen in de bonte stoet der decadenten die Mario Praz aan ons geestesoog voorbij laat trekken in zijn vermaarde studie die enkele jaren geleden onder de titel Lust, dood en duivel in het Nederlands verscheen. De eerste Nederlander heet Louis Couperus en kreeg warempel nog een plaatsje in de periferie van Praz’ universum – De berg van licht wordt ergens in een noot vermeld. Met onder meer een roman als Pathologieën zou Jacob Israël de Haan als tweede vertegenwoordiger van het decadentisme hier te lande kunnen worden genoemd, maar hij is al helemaal aan de aandacht van de boekhouder van het verderf ontsnapt. Als men dan nog bedenkt dat, behalve de genoemde romans, slechts een klein deel van het oeuvre van de beide auteurs zich laat interpreteren door middel van het decadentisme-concept, dan lijkt het dat de geschiedenis van de Nederlandse variant van de ‘décadence littéraire’ snel geschreven is.